Udorongodzwa hwe nhangande dze mushonga

Kubva Wikipedia

Tarisai futi Nhangande dzemushonga uye Nhangande

Nhangande dze mushonga zvinoreva ku Chingezi kuti chemical elements. Peji rinori ndere udorongodzwa hwe nhangande dze mushonga, kureva nhangande dzinowanikwa mutafura ye rupotero mu Chishona.

Mashoko aripano anogona kunge asingawanikwi kuChishona chamazuva ose, izvi ndezvekuda kwekuti tiri kuzama kuumba mutauro saka mamwe mashoko arikutogwa kubva mimwe mitauro ye Chibantu kana yemuno muAfurika. Uyezve mamwe mashoko anenge achitoorwa kubva kwaakabva senge Chiratini, Chigiriki, Chiarabhu (kana Chiswahiri), Chiperusiya uye wo Chiijipita Chekare (Chikemeti).

Chimwe chinhu chokuziva ndechokuti Chishona chakagara chichikumbira mashoko kubva kumimwe mitauro senge Chiputukezi, Chiswahiri, Chingezi, Chibhunu. Pamusoro pezvo tinotora kubva kumitauro iri muboka remitauro ye Chivanhu (Chishona) senge: Chikaranga, Chindau, Chimanyika, Chizezuru, Chikalanga, Chinambya uye mimwe ine hukama huri pedyo senge Chivhenda, Chitonga kana Chitsonga.

Udorongodzwa[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

nhangande vambo rezita Fezi ku r.t.
numeri ye atomu

Z

chiratidzo zita mu chishona Zita mu chingezi
1 H Sikamanzi Hydrogen Chingezi chinotodza Chigiriki hydro- (mvura) uye -gen (sika/umba)
  • Chishona chirikuti: Sikamanzi, (manzi imvura kuChindevele)
  • sikamanzi, umbamanzi, vambamanzi
gasi
2 He Chimuzuva[1] Ran'a Helium Rakavamba paChigirki, hḗlios kureva 'zuva' gasi
3 Li Ritosi, Lithosi Lithium Kubva pashoko reChigirki líthos, kureva 'ibwe'
  • Chishona chirikutodza Chigiriki wo, Lithos -> Ritosi.
godo
4 Be Bheruri, Bheruli Beryllium Beryl, umuchengwa (rakavamba pazita re Belur kuChamhembe cheIndia)
  • Chishona chirikutodza Chihindi wo, Belur -> bheruli
godo
5 B Bhawaraki Boron Borax, umuchengwa (Chingezi chakatodza Chiarabhu -> bawraq)
  • Chishona chirikutodza Chiarabhu wo, bawraq -> bawaraki
godo
6 C Mrasha, Kabhoni [2] Carbon Chingezi chakatodza Chiratini, carbo, 'rasha'
  • Shoko rokuti murasha ndiro ringagona kushandiswa paChivanhu.
  • Murasha rinotodza chirevo che Carbon kwarakabva kuChiratini.
  • Kabhoni ishoko rinotodza Chingezi.
godo
7 N Azote[3] Nito /Sikanito Nitrogen Chingezi chinotodza Chigiriki nítron (nito) uye -gen (sika/umba),
  • mashoko eChivanhu angangoti sikanito, umbanito, vambanito

Chishona chinotodza Chiputukezi, nokuda kwepesvedzero yekare.

  • saka shona inoti, Azote, azoteri (nitrate)
gasi
8 O sikanyong'o, Pefumuro,

Mpefumuro, Mhefumuro

Oxygen Chigiriki oxy (nyong'o) - and -gen (sika. umba, vamba)
  • Oksijeni ne Okusijeni riri kutorwa kubva kuChingezi.
gasi
9 F Fwere, Fulorini Fluorine Chingezi chakatodza Chiratini fluere, 'kuyerera'
  • Chishona chirikutodza Chiratini, fluere -> fwere
gasi
10 Ne Niyoni Neon Chishona chirikutodza wo Chigirki, néon, 'tsva, chowani' gasi
11 Na Natiri Sodium Chingezi (kubva paChiratini Chekare) soda
  • Chiratidzo Na chinobva kuChiratini Chitsva natrium,
  • Chiratini chakatodza Chijerumani Natron,
  • Chishona chirikutodza Chiratini. natrium -> natiri
godo
12 Mg Maganesi Magnesium Magnesia, iwiraya rekuMambvazuva e Tesari kuVuguriki

Nzvimbo -> (Tesalia,Thessaly, Petthalía nzvimbo ye Greece)

godo
13 Al Aluminiyamu Aluminium Alumina, kubva kuChiratini alumen (gen. aluminis), 'ururu, munyu'
  • Chishona chirikutodza Chiratini, alumen -> arumeni
godo
14 Si Sirikoni, silikoni Silicon Chingezi chakatodza Chiratini silex, 'flint' (pazwi rokuti silicium)
  • Chishona chirikutodza chingezi, silicon -> sirikoni
godo
15 P Chifosiforo [4]Fosiforo[5] Phosphorus Rakabva kuChigiriki phōsphóros, 'bara-chiedza' godo
16 S salifa, sarifa Sulfur Kubva Chiratini, sulphur, 'brimstone'
  • Chishona chirikutodza Chiratini, sulphur -> sarifa/salifa/salfa
godo
17 Cl Kurorini, Klorini Chlorine Chingezi chinotodza Chigiriki, chlōrós, 'zerere-huroro'
  • Chishona chirikutodza Chingezi, chlorine -> kurorini / klorini
gasi
18 Ar Arugosi Argon Kubva kuChigiriki, argós, 'udhiniwe' (nekuda kwe husimbe hwayo)
  • urusimbe (inertness)
  • Chishona chirikutodza Chigiriki argós -> arugosi
gasi
19 K Kaliwumi, Kaliumi Potassium Chingezi chinotodza Chiratini Chitsva potassa, 'potash', kubva ku pot ne ash
  • Chiratidzo chayo K chakavamba pa Chiratini kalium
  • Chishona chiri kutodza Chiratini, kalium -> kaliwumi, kaliumi
godo
20 Ca Rondongu[6] Calcium Kubva paChiratini calx, 'lime' godo
21 Sc Skandyamu Scandium Kubva paChiratini Scandia, 'Scandinavia'
  • Chishona chirikutodza Chingezi - scandium -> skandyamu
godo
22 Ti Titanimu Titanium Titans, vakororo waRinopasi mwarikadzi we ruambangano dze Chigiriki.
  • Chishona chirikutodza Chingezi, titanium -> titanimu
godo
23 V Vhanadhimu Vanadium Vanadis, zita ramwarikadzi weSkandinavhiya Freyja muChinorudhi Chekare
  • Chishona chirikutodza Chingezi, vanadium -> vhanadhimu
godo
24 Cr Rhangi Chromium Kubva pa Chigirki, chróma, 'ruvara'
  • rhangi zvinoreva ruvara mumitauro yeChibantu senge Chiswahili.
godo
25 Mn Manganisi Manganese Kwaive kukanywa kwe magnesia negra; tarisai maginesia godo
26 Fe Utare[7] Chisa [8] Iron Ishoko reChingezi
  • Chiratidzo chayo Fe chakavambwa kubva kuChiratini ferrum
  • Chisa ialoyi re Utare, "steel" inogadzirwa ne utare.
godo
27 Co Kobharuti, Kobhalti Cobalt Ishoko reChijerumani Kobold, 'goblin'
  • Chishona chirikutodza Chingezi, cobalt -> kobharuti, kobhalti
godo
28 Ni Niyakari, Nikeru Nickel Nickel, mischievous sprite ye ruambangano rwe mutapi Mujerumani
  • النيكل (alniykal)
  • Chishona chirikutodza Chiarabhu, alniykal -> niyakari
godo
29 Cu Mhangura[9] Copper Shoko reChingezi, Chiratini cuprum, Chigiriki Chenyakare Kýpros 'Cyprus' godo
30 Zn Zeng'e Zinc Rinofungidzirwa kubva paChijerumani Zinke, 'prong' kana 'zino',
  • Vamwe vanoti raka paChiperusiya sang, 'ibwe'
  • sang -> san'i
godo
31 Ga Garimu Gallium Chiratini Gallia, 'Furansi' godo
32 Ge Jerimanimu Germanium Chiratini Germania, 'Jerumani' godo
33 As Aruseniki, aseniki Zaruniya Arsenic Chifurenji arsenic, Chigiriki arsenikón 'aruseni huroro' godo
34 Se Serenimu Selenium Chigiriki selḗnē, 'mwedzi' godo
35 Br Bhuromini Bromine Chigiriki brômos, 'stench' mutuvi
36 Kr Kriputoni Krypton Chigiriki kryptós, 'hidden' gasi
37 Rb Rubhidhimu Rubidium Latin rubidus, 'deep red' godo
38 Sr Storondimu Strontium Strontian, a village in Scotland, where it was found godo
39 Y Yiterimu Yttrium Ytterby, Sweden, where it was found; see also terbium, erbium, ytterbium godo
40 Zr Zarukuni Zirconium Zircon, a mineral, from Persian zargun, 'gold-hued'

zargun -> zaruguni

solid
41 Nb Niobhimu Niobium Niobe, mukunda wa mambo Tantalus weRuambanhano dze Chigiriki solid
42 Mo Moribhudhenimu Molybdenum Chigiriki molýbdaina, 'piece of lead',
  • kubva pa mólybdos, 'lead', due to confusion with lead ore galena (PbS)
solid
43 Tc Tekinetimu Technetium Chigiriki tekhnētós, 'artificial' solid
44 Ru Rutenimu Ruthenium New Latin Ruthenia, 'Rhashiya' solid
45 Rh Rhodhimu Rhodium Chigiriki rhodóeis, 'rose-coloured', from rhódon, 'rose' solid
46 Pd Paladhimu Palladium Pallas, an asteroid, considered a planet at the time solid
47 Ag Darejena Silver English word

·  Symbol Ag is derived from Latin argentum

solid
48 Cd Kadhimimu Cadmium New Latin cadmia, from King Kadmos solid
49 In Indimu Indium Latin indicum, 'indigo', the blue colour found in its spectrum solid
50 Sn Stanamu Tin English word

·  Symbol Sn is derived from Latin stannum

solid
51 Sb itimidha Antimony Chiratini antimonium, ruvambo haruzivikwi:
  • zviambashoko zvengano zvinoti Chigiriki antí ('against') + mónos ('alone'),
  • kana Chifurenji Chekare anti-moine, 'Monk's bane',
  • asi, Varatini vanogana vakatora kuChiarabhuʾiṯmid, 'antimony',
  • Chiratidzo Sb chavambwa kuChiratini stibium 'stibnite'

Chishona chirikutodza Chiarabhu, itmid -> itimidha

solid
52 Te Telurimu Tellurium Latin tellus, 'pasi, rinopasi' solid
53 I Iyodhini Iodine Chifurenji iode, kubva kuChigiriki ioeidḗs, 'vhiore' solid
54 Xe Zayanuni Xenon Chigiriki xénon, neuter kuba pa xénos 'strange'
  • زينون (zaynun)
  • Chishona chirikutodza Chiarabhu
gasi
55 Cs Sesiyamu Caesium Latin caesius, 'sky-blue' solid
56 Ba Bhariyamu Barium Chigiriki barýs, 'heavy' solid
57 La Landanamu Lanthanum Chigiriki lanthánein, 'to lie hidden' solid
58 Ce Seriyamu Cerium Ceres, a dwarf planet, considered a planet at the time solid
59 Pr Purasodhimu Praseodymium Greek prásios dídymos, 'green twin' solid
60 Nd Neodhimu Neodymium Greek néos dídymos, 'new twin' solid
61 Pm Promithiyamu Promethium Prometheus, a figure in Greek mythology solid
62 Sm Samarimu Samarium Samarskite,
  • kutodza zita raV. Samarsky-Bykhovets, Murhusi uhofisi hwe utapi
solid
63 Eu Yuropiyamu Europium Yuropu solid
64 Gd Gadhorinimu Gadolinium Gadolinite,
  • kutodza Johan Gadolin, mukemisti Mufinishi, physicist uye mineralogist
solid
65 Tb Terubhimu Terbium Ytterby, Swidheni, kwayakawanikwa;
  • see also yttrium, erbium, ytterbium
solid
66 Dy Dhisporosimu Dysprosium Greek dysprósitos, 'hard to get' solid
67 Ho Horimiya, Holmium New Latin Holmia, 'Stockholm' solid
68 Er Erubhimu Erbium Ytterby, Sweden, where it was found; see also yttrium, terbium, ytterbium solid
69 Tm Turimu Thulium Thule, the ancient name for an unclear northern location solid
70 Yb Yiterubhimu Ytterbium Ytterby, Sweden, where it was found; see also yttrium, terbium, erbium solid
71 Lu Ruteshamu Lutetium Latin Lutetia, 'Paris' solid
72 Hf Hafuni Hafnium New Latin Hafnia, 'Copenhagen' (from Danish havn, harbour) solid
73 Ta Tandarumu Tantalum King Tantalus, father of Niobe from Greek mythology; see also niobium solid
74 W Wurufu Tungsten Swedish tung sten, 'heavy stone'
  • Symbol W is from Wolfram,
  • Chijerumani wolf-rahm 'wolf's foam' describing the mineral wolframite
solid
75 Re Rhenimu Rhenium Latin Rhenus, 'the Rhine' solid
76 Os Osime Osmium Greek osmḗ, 'smell' solid
77 Ir Iridhimu Iridium Iris, the Greek goddess of the rainbow godo
78 Pt Puratinamu Platinum Spanish platina, 'little silver', from plata 'silver' godo
79 Au Ndarama Gold English word

·  Symbol Au is derived from Latin aurum

godo
80 Hg Nyamatsatsi Mercury Mercury, mwari we Varhoma we commerce,
  • Chiratidzo Hg kubva kuChiratini hydrargyrum,
  • kubva paChigirik hydrárgyros, 'water-silver'
liquid
81 Tl Tarosi Thallium Greek thallós, 'green shoot or twig' godo
82 Pb Mutobvo[10] Lead English word

·  Symbol Pb is derived from Latin plumbum

godo
83 Bi Wisimuti, Bhisimuti Bismuth German Wismut, from weiß Masse 'white mass', unless from Arabic godo
84 Po Poronimu Polonium Latin Polonia, 'Poland', home country of Marie Curie godo
85 At Astatini Astatine Greek ástatos, 'unstable' fezi hayizivikwi
86 Rn Radhoni Radon Radium emanation, originally the name of the isotope Radon-222 gasi
87 Fr Furanzimu Francium France, home country of discoverer Marguerite Perey fezi hayizivikwi
88 Ra Radhimu Radium French radium, from Latin radius, 'ray' godo
89 Ac Akitinimu Actinium Greek aktís, 'ray' godo
90 Th Torimu Thorium Thor, the Scandinavian god of thunder godo
91 Pa Purotakitinimu Protactinium Proto- (from Greek prôtos, 'first, before') + actinium,

since actinium is produced through the radioactive decay of protactinium

godo
92 U Yuraniyamu Uranium Uranus, the seventh planet in the Solar System godo
93 Np Neputunamu Neptunium Neptune, the eighth planet in the Solar System godo
94 Pu Plutoniyamu Plutonium Pluto, a dwarf planet, considered a planet in the Solar System at the time godo
95 Am Amerisyamu Americium Amerika, kwarukwa nhangande racho pokutanga, ne homologue § europium godo
96 Cm Kurimu Curium Pierre Curie and Marie Curie, French physicists and chemists godo
97 Bk Bherekelimu Berkelium Berkeley, California, where the element was first synthesised godo
98 Cf Karifoniyamu Californium California, where the element was first synthesised in the LBNL laboratory godo
99 Es Einistenimu Einsteinium Albert Einstein, German physicist godo
100 Fm Ferumimu Fermium Enrico Fermi, Italian physicist fezi hayizivikwi
101 Md Menderevhimu Mendelevium Dmitri Mendeleev, Russian chemist who proposed the periodic table fezi hayizivikwi
102 No Nobherimu Nobelium Alfred Nobel, Swedish chemist and engineer fezi hayizivikwi
103 Lr Lorenzimu Lawrencium Ernest Lawrence, American physicist fezi hayizivikwi
104 Rf Rutafodhimu Rutherfordium Ernest Rutherford, chemist and physicist from New Zealand fezi hayizivikwi
105 Db Dubhinamu Dubnium Dubna, Rhashiya,
  • kwakarukwa nhangande pokutanha muJINR laboratory
fezi hayizivikwi
106 Sg Sibhorugi Seaborgium Glenn T. Seaborg, American chemist fezi hayizivikwi
107 Bh Bhorimu Bohrium Niels Bohr, Danish physicist fezi hayizivikwi
108 Hs Hasiya Hassium New Latin Hassia, 'Hesse', a state in Germany fezi hayizivikwi
109 Mt Meitineri Meitnerium Lise Meitner, Austrian physicist fezi hayizivikwi
110 Ds Dharimustadhimu Darmstadtium Darmstadt,
  • Jerumani, kwakarukwa nhangande pokutanga muGSI laboratories
fezi hayizivikwi
111 Rg Rondigeni Roentgenium Wilhelm Conrad Röntgen, German physicist fezi hayizivikwi
112 Cn Kopanisyamu Copernicium Nicolaus Copernicus, Polish astronomer fezi hayizivikwi
113 Nh Nihonimu Nihonium Chijapa Nihon,
  • 'Japani', kwakarukwa nhangande pokutanga muRiken laboratories
fezi hayizivikwi
114 Fl Fwerovhimu, Flerovhimu Flerovium Flerov Laboratory ye Nuclear Reactions, chikamu cheJINR
  • kwakarukwa nhanande pokutanga,
  • itself named after Georgy Flyorov, Russian physicist
fezi hayizivikwi
115 Mc Moskovhimu Moscovium Moscow, Russia, where the element was first synthesised in the JINR laboratories fezi hayizivikwi
116 Lv Rivhamoru Livermorium Lawrence Livermore National Laboratory in Livermore, California fezi hayizivikwi
117 Ts Tenesini Tennessine Tennessee, Amerika, kune Oak Ridge National Laboratory fezi hayizivikwi
118 Og Oganisoni Oganesson Yuri Oganessian, Russian physicist fezi hayizivikwi

Mabviro eruzivo[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. Vashona, 30 Chikunguru 2015, "helium" Yakatariswa: 16/8/2021
  2. Vashona, 30 Chikunguru 2015, "carbon" Yakatariswa: 16 Nyamavhuvhu 2021
  3. Vashona, 2015, "Nitrogen" Yakatariswa: 12 Chivabvu 2022
  4. Vashona, 30 Chikunguru 2015, "phosphorus" Yakatariswa: 16 Nyamavhuvhu 2021
  5. "Archive copy". Archived from the original on 2022-06-21. Retrieved 2022-06-20. 
  6. Vashona, 30 Chikunguru 2015, "calcium" Yakatariswa: 16 Nyamavhuvhu 2021
  7. Shokodyanamambo, Chikumi 2 2019, https://twitter.com/Jamwanda2/status/1135054665593344002 twitter., Yakatariswa: 16 Nyamavhuvhu 2021
  8. Vashona, 4 Mbudzi 2019, "Iron" Yakatariswa: 16 Nyamavhuhvu 2021
  9. @Jamwanda2, Chikumi 2 2019,https://twitter.com/jamwanda2/status/1135054665593344002?lang=en witter, t atariswa: 16 Nyamavhuvhu 2021k
  10. "Archive copy". Archived from the original on 2022-06-20. Retrieved 2022-06-20.