Roora

Kubva Wikipedia
(runangakatsva kubva kuRuzivo nekutesvera pfungwa)

Roora (Chikaranga: rovora, isiNdebele: Lobola) muripo unobviswa nomunhurume kana achinge ave kuda kugara nomunhukadzi. Roora izwi rinoshandiswa zvikuru muChizezuru. Rinowanikwawo mumarudzi mazhinji mitauro yevanhu vedzinza echi[[Vashona|Shona}} akaita seChikaranga (rovora) kana Chianyika.

Roora rine zvikamu zvakawanda zvinosanganisira Makandinzwanani, Matekenyandebvu, Kunonga, Kupinda mumusha uye Rusambo. Pane zvimwe zvakawanda zvinobviswa zvichienda nekuti vanhu ndeverudzi rwupi. Roora ndiyo nzira yaVashona yekubatanidza mhuri mbiri zviri pamutemo kupfurikidza newanano. Roora inzira yevakuwasha yokutenda nayo madzitezvara avo nekuvaberekera mudzimai. Vashona vanoti ukama igasva hwunozadzikiswa nekudya naizvozvo hukama pakati pemhuri mbiri idzi hunototangwa nekudya pamwe chete. Semuenzaniso, kana iri mhuri yekwaChinyati yanoroora kwaChinyuku, inotarirwa kutakura zvidyiwa zvakasiyana siyana nezvimwewo zvekuti mhuri yekwaChinyuku igosara ichishandisa. Madzitezvara anosanotumira vakuwasha rugwaro rwunotaridza mhando yezvitakurwa (groceries) izvi. Muenzaniso wezvitakurwa unosanganisira chingwa, munyu, tsvigiri, sipo, masamba, nyama, zvinwiwa, mukaka nezvimwewo. Mhuri mbiri idzi dzinoungana pamabiko, uri mutambo wekuroodza mwanasikana.

Mazuvano, nekuda kwehudyire, zvakuonekwa sekunge roora kana kuti mari dzinobviswa nemukoma ada musikana semari yekutanga mabhindauko kana kuti dzemabhisimisi. Vabereki vazhinji vava kuda kupfuma pakubvisirwa roora pane kuti pange pachivakwa ukama. Hazvitarisirwe pararamo yedu kuti zvinge zvakadai asi kuti roora riwanikwe riri chikamu chekuvaka hukama pane vadanana.

Rondedzero yeRoora[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

A. Zvidoko/Zvibinge[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. Ndirowo
  2. Makandinzwanani
  3. Vhuramuromo
  4. Kunonga
  5. Kupinda mumusha
  6. Hwanyamusha/ Pwanyaruzhohwa [dhameji]
  7. Matekenyandebvu,
  8. Zviripwaripwa.

B. Zvamai[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. Mafukudza dumbu
  2. Mombe yeumai
  3. Mari yevaramu

C. Rusambo[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Mamwe mazita erusambo

  • Rutsambo
  • Rugaba
  • Matsvagirano

D. Danga[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. Dzinotsika
  2. Dzinobhadharwa nemari

C. Majasi[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. Zvipfeko zvamazuvano
  2. Gumbeze nezvimwe.

Zvimwe zveroora[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Chuma[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Chuma (shambo)

Chuma (kana shambo) inopihwa muwanano uye inopfekwa nemwanasikana anenge achitorwa muwanano, inomirira runako rwake, pamusoro pezvo inotakura zvimiro zvebonde. Mukubvuma uye kupfeka chuma musikana anenge achibvuma pamberi pababa vake kuti anga akagadzirira kuita chikamu chake mukubereka. Kwaivewo kubvuma kwekuve kwake "akaiswa bhero" kune murume. Rutsambo nekudaro, sekupedzisa kwake, yaive hurukuro yekuzvara pakati pababa nemwanasikana.[1]

Mbonano neGuzvi[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Mutengo nemhemberero yekusangana mukwasha zvinonzi "Mbonano" uye kupinda mumba. Izvi zvinoteverwa ne "Guzvi", mutengo wechipiri wekukwazisa vatezvara uye uchiperekedzwa nekwaziso yechinyakare (kuombera kwakakosha zvichienderana netsika, uchiona kuti vanhu vechiShona vane marudzi gumi nemaviri akasiyana). Inotevera zvipo zvemari kana chikafu zvinozoiswa mundiro yakasarudzika iyo inoshandiswa pachiitiko ichi. Izvi zvinogona kutengwa kana kukweretwa uye zvine mutengo uye nemhemberero zvinotaurwa zvakare:

  • "Kubvisa ndiro" (mutengo wekutenga kana kukwereta ndiro).

Vhuramuromo[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Zvimwe zvipo kana mitengo zvinosanganisira "Vhuramuromo" (Ndebele: isivulamulomo), zvichireva kukwazisa vaenzi, uye nekutaura kunoita murume nezve chinangwa chake. (Xhosa: Loloba mvulamlomo). "Shinga" kushevedza vafakazi kumuchato, uye "Matsvakirai kuno" kune tsananguro ye "Wakasangana sei nemwanasikana wangu" kana "Ndiani akakuudza kuti ndine mwanasikana?"

Mbereko neMufukidzadumbu[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Zvipo kuna mai vemwenga zvino zvinosanganisira "Mbereko", yekutakura mwenga muhomwe kana chipfuramabwe achiri mucheche, uye "Mafukidzadumbu" ye "kuvhara dumbu"; izvi zvinoshandurwa neimwe nzira se "kutakura mwana mudumbu" kana "kupinza mwana mukati negumbeze (paanomuka husiku)". Pakati pematanho akasiyana emhemberero yeroora, murume anodiwa anofanhira kupa zvipfeko kuna amai vemwenga. Aya anonzi "Nhumbi dzaamai" uye pachinyakare anosanganisira gumbeze padivi pechimwe chipfeko, nepo zvipfeko zvababa vacho zvinonzi "Nhumbi dzababa" uye zvinowanzove sutu yesarudzo yekupfekedza gare gare kumhemberero yemuchato wekuYuropu (kana vaviri vacho ane imwe).

Matekenyandebvu[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Chipo chakakosha kuna baba vemwenga ndiye "Matekenyandebvu", kumubvuma iye nekuda kwe "kukwenya uye kudhonza ndebvu" iye akagara pamakumbo ake, kana kutsungirira kutamba kwakwe nemwanasikana wake achiri mudiki.

Mari inonhongwa nemusikana[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Izvi zvinoteverwa nekamari kadiki ke "Mari inonhongwa nemusikana" (kutengwa kwemumba kana midziyo yekubika), uye mari iyi inopihwa mwenga. Kana paine hanzvadzi diki kana vanin'ina, anogona kuvapa chikamu chemari. Mari iyi ndeyekubika kwese kunenge kwaitika kumafaro kuchazobhadharwa chikomba mushure memhemberero yapera.

Rusambo[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Mombe. Dzimwe mhuri dzinoda mombe munguva yeroora.

Kunotevera kunouya chaiko "roora". Izvi zvinonzi "Rusambo" uye kunyangwe hazvo nzira yakatsanangurwa pamusoro ichinzi kana kunzi "roora", iri izita rakapihwa kumhemberero dzese nezvipo zvese, kwete roora chete. Pachivanhu chipo chemombe, izvi zvinonyanya kubhadharwa nemari, kunyange hazvo mari yacho ichizenge ichimiririra mutengo wakanaka wemusika wemombe.

Munongedzi wedanga[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Muroori mutsva achabhadharawo "Munongedzi wedanga", tsvimbo inoshandiswa kupinza mombe mudanga. Kana mombe dzichienzana nemari, tsvimbo inovawo yakaenzana nemari yayo. Kazhinji izvi zvinopihwa nenzira yedanda.

Kuwedzera[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Zvinhu zvezvitakurwa (grocery) nemapfekero zviri pamaonero evabereki vemwenga, uye zvichasanganisirwa uye kuongororwa mushure maRusambo. Kuomerera kune zvakataurwa zvinodiwa nevatezvara vatsva kuratidza kuremekedza kubva mukuwasha mutsva. Kazhinji zvinokurudzirwa kuti uite chaizvo sezvakataurwa kana zvirinani, kuve nechokwadi hukama hwakanaka pakati pemhuri dzichangobatana.

Chikamu chekupedzisira chinosanganisira pati yakapihwa mari nechikomba chachangobva kuwanikwa. Mushure mekunge zvipo zvapihwa, murume anokwazisa vatezvara semurume mutsva (haasisiri murume anenge achizoda kuroora kana mutorwa, asi nhengo yemhuri) nekwaziso chaiyo yekurova maoko uye anotenderwa kuve mumhuri. Mune dzimwe tsika dzeChivanhu, vanin'ina vadiki vemwenga mutsva vanogonawo kuona murume semumwe murume uye anogona kuve anoona nezve kugara kwavo zvakanaka. Munguva yakapfuura, hanzvadzi diki dzaigona zvakare kupihwa semamwe madzimai mune zvinoitika zvekufa kwemuroora (mwanasikana mukuru), nenzira yakafanana neyekare (waMosesi) tsika yakafanana neye chiJudha. Tsika iyi inoitwa nevamwe asi vamwe havachaiita nekuda kwekuti vamwe vanoda kuroora munhu wavanoda, uye nekuda kwezvirwere.

Kamwe kugamuchirwa kumhuri, murume anogona kupihwa mutupo yemhuka zvichienderana nedzinza raanoroora mariri. Aizopihwa zita rekuremekedza rakadai sa "mukwasha". Mamwe mazita anogona kunge ari 'babamukuru' kana 'babamunini' zvinoenderana nehukama mumhuri (kana akaroora hanzvadzi yakura, anova "babamukuru" kuvana vadiki uye kana akaroora munin'ina, ndiye "babamunini" kune avo hanzvadzi vakura kupfuura mudzimai wake).

Mune mamwe mapoka echiShona, kunyangwe mushure memhemberero huru, muroora achiri kuda kupihwa mari shoma kana mwana azvarwa kana mushure memakore makumi maviri, izvi ndezvekutenda nekuonga mhuri yemukadzi.

Maitiro enharaunda dzakasiyana-siyana panyaya dzeroora[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Kune dzimwe nzvimbo, kune zvimwe zvirango zvinobviswa mushure meroora rataurwa pamusoro apo. Kune mombe yechimanda , yaiurawa kuti idyiwe vanhu vachipemberera kuti mukunda abata pamuviri. Mazuvano vabereki vazhinji vava kungotema mombe yechimanda pamwe chete neroora.

Kunoitawo kamwe kamari kanoripwa kana mukuwasha ari kuda kukumbira mvumo yokuita muchato; iyi imari diki.

Nzira dzekuroora[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  • Kutizira (Elope kuChirungu) rinotaura apo mwanasikana anotiza pamusha pevabereki achienda kumurume asina kumuroora pamberi pevabereki vake.
  • Kukupura (send wife back to her family in a failed marriage) apa kureva kupa mukadzi gupuro rinoti ndakuramba chidzokera kumusha kwako.
  • Chikomba (bride groom, suitor, boyfriend).

Mitauro yeAfrika[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  • VaNyungwe vanoti kulowola (v. marry) kureva kuroora. VaDigo vanoti rora (v. marry) kureva kuroora. Iton vanoti ba kana bálâ (v. marry).
  • VaDigo neVaSwahili vanoti kuposa (to ask a woman's parents for permission to marry) zvichireva kukumbira vabereki vemukadzi bvumo yekuroora.
  • VaKagulu vanoti kutola (v. to marry) vachireva kuroora. VaDakama vanoti mkwano (n. bride price) kureva roora.
  • VaWanga vanoti okhulobola (elect; choose; appoint; select) kureva kushara. VaFwe vanoti ku-robora vachireva kuroora.
  • Nawdm vanoti roobróːb́roo; rool; roora; room (choose, designate; appoint; sort; choice; appointment; election; thinning of plants or seedlings) kureva kusarudza.

External links[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

Mabviro eruzivo[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. Canisius Mwandiya, 2017, 'Towards the reform of the Christian understanding of Shona traditional marriages in light of ancient Israelites marriages' Studia Hist. Ecc. vol.43 n.3 Pretoria  2017. Yakatariswa: 11 Chikumi 2021