Mitemo yaNewton paMuhambo

Muchidzidzo fundoyetsimba, Mitemo yaNewton paMuhambo inotsanangura hukama huripo pakati pefosi dziri kubata mutumbi nekuhamba (motion) kwemutumbi kunokonzerwa nefosi idzi. Kwemazana emakore hukama uhwu hwakataurwa nenzira dzakasiyana-siyana; Isaac Newton akazonyora mitemo yemuhambo yaNewton inotaura sezvizvi:

• Mutemo wekutanga: Pachinge pasina fosi yekunze inotsimbira, mitumbi yose inoramba iri pakuzorora, kana pamuhambo usingashanduke unotevedza gwara rakatwasuka. Izvi zvinoreva kuti mutumbi wakazorora unoramba wakazorora kusvika watekenyewa nefosi rokunze risina rimwe fosi rinorigadadza. Zvakare mutumbi uri kuhamba unoramba uri kuhamba nespidhi imwechete uye rudzivo rusingachinje kusvika apo unotekenyewa nefosi rokunze risina rimwe fosi rinorigadadza. Uyu mutemo unotaura pamusoro pechinepfu.

• Mitemo wechipiri: Apo mutumbi unohamba, rufangu rwacho a rwunotevedza divi rwakati sambamba nefosi iri kutekenya; rufangu nefosi zvine rupandavaro rwakadondeka uye rufangu nehuremu zvine rupandavaro rwakakondeka. Izvi zvinoreva kuti rufangu rwunokwira panokwira fosi uye rufangu rwunodzika panokwira huremu. Mutemo wechipiri uyu unonyorwa netsazaniso inotevera F = m.a

Mutemo wechitatu

• Pose pane fosi inopinga panoita fosi inopingura; mafosi maviri aya akaenzana uye akadzivana.
• Pose pane chinobinga panoita chinopingura; izvi zviviri aya akaenzana uye zvakadzivana.

Izvi zvinoreva kuti kana mitumbi miviri ichisundana kana kudhonzana, fosi inopinga yakaenzana nefosi inopingura asi fosi idzi dzichinongedza mativi akapesana.

Mitemo iyi yakadhindwa mubhuku rakabuda mugore 1687.

Kurerutsa Mutauro

• Fosi inopinga ndiyo inonzi acting force kuEnglish kureva racho fosi ratanga kusunda kana kuzvuva.
• Fosi inopingura ndiyo inonzi reactive force kuEnglish kureva fosi rinopikisana nefosi ratanga kumutsa rinosunda kana kuzvuva.

Mitauro yeBantu

• VaNdau vanoti kupingura (interject to correct, reply) vachireva kupindura.
• Vatauri veUmbundu vanoti pinga (ask) kureva kubvunza.