Chirukanerujeko

Kubva Wikipedia
Panoitika chirukanerujeko, chiedza chezuva chinoshandurwa kuva simba remishonga, mvura ichibanzudzwa yobuditsa O2, uye CO2 inopinda mushuga.
Equation yeRukanerujeko

Chirukanerujeko (Chirungu: Photosynthesis) kana kuti rukanerujeko mashoko anoreva chiitiko chinogadzira chikafu mumashizha emiti, maruva nemiriwo. Rukanerujeko maitiro anoshandiswa nemiti nezvimwe zvipenyu kushandura simba rezuva kuita simba remakemikari iro, kuburikidza nekufema kwemaseru, rinogona kuburitswa gare gare kuti riwedzere kuita kwehutachiona. Iri simba remakemikari rakachengetwa mumamorekuru ehydrohydrate, akadai sechokera (sugar) nesitashi (starch), ayo akagadzirwa kubva kukabhoni dhayokisaidhi nemvura - ndokusaka zita rekuti rukanerujeko, kubva muChigiriki phōs (φῶς), "chiedza", uye sunthesis (σύνθεσις), zvichereva kuti "tichiisa pamwechete ".[1][2][3]

Muzviitiko zvakawanda, okisijeni inosunungurwa sechigadzirwa chemarara. Zvizhinji zvezvirimwa, algae, uye cyanobacteria zvinoita rukanerujeko; zvipuka zvakadaro zvinonzi photoautotrophs. Rukanerujeko inonyanya kuita basa rekugadzira nekuchengetedza okisijeni yemhepo yepasi, uye inopa yakawanda yesimba rinodiwa kuhupenyu hwepasi.[4]

Izwi rokuti kuruka, (put together, string together) rinoreva kukochekedza zvinhu zvakasiyana ndiro riri kuturikira synthesis. Izwi rokuti rujeko richiturikira photo inoreva light.

Mitauro yeBantu[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  • VaDigo vanoti kutunga kana tunga (to put together, to arrange, to compose). Herero vanoti okutunga (fabrication).
  • VaHerero vanoti tunga (build; fabricate). VaHerero vanoti omutunge (builder; mason) kureva kuvaka.
  • Umbundu vanoti tunga (construct), kureva kuvaka. Swahili vanoti mtunga (one who arranges, constructs, compiles, designs).
    • Usanisinuru (Rukanerujeko)[5]

Mabviro eruzivo[chinjirudza | chinjirudza mabviro]

  1. "photosynthesis". Online Etymology Dictionary. Archived from the original on 2013-03-07. Retrieved 2013-05-23.
  2. Liddell, Henry George; Scott, Rober., 1940 φῶς Giriki–Chirungu Lexicon at the Perseus Project Yakatriswa: 19 Chikumi 2021
  3. en:wiki, (11 Chikumi 2021),'Rukanerujeko' Yakatariswa: 19 Chikumi 2021
  4. Bryant DA, Frigaard NU, (Nov 2006). "Prokaryotic photosynthesis and phototrophy illuminated".Matrend muMicrobiology 14 (11): 488–496. doi:10.1016/j.tim.2006.09.001. PMID 16997562.
  5. vanyori ve sw:wiki, (11 Kukadzi 2021) 'Usanisinuru' Yakatariswa: 19 Chikumi 2021